Search This Blog

December 28, 2010

KHAWNGLUNG ZINKAWNG

Khawnglung Wildlife Sanctuary-a zin tur hian Aizawl-Lunglei kawng, Bungtlang ‘S’ leh Rawpui khua inkarah, Aizawl atanga 140 Km vela hla ah kawng peng a awm a. Khawnglung peng takah hian Sanctuary Duty Post a awm; heta tanga luh theih hi a ni. Kawngpui atang hian Jeepable Road (2001-02 a laih tawh) 5 Km zet chhuk zawng hlira kal hnuah Ramrikawn a thlen theih  a, hei hiSanctuary ramri a intanna a ni. Ramri atang hian chho zawng hlirin 3 Km vel ke hlira kalin Khawnglung khaw luh dawna kaltlang ngei ngei ngai Lungdai a awm a, Lungdai atang hian Khawnglung khawhlui chu a intan titih der a ni. Lungdai atanga Khawnglung khaw hmunhlui, Khawnglung run laia a khaw awmna chu 5 Km zeta hla a ni ang. Tlangdung kawng a niin, kawng zal leh zau nuam tak, thelh hun mai a ni. Ngaw hnuai kawng tih takah, a dai ruih mai a, chhun nisat vanglai pawhin kalkawng hi a hlim reng mai a ni.
Tuikhur bul, Chala te kawt
Khawnglung hi Kham chhawrdawh pathum zet, sang tak takin a hualchhuak a. Khaw luhna tur hian khan pakhat chauh a awm a, chu chu Lungdai kan tih hi a ni. Heta tang lo hi chuan kham hrui hmanga luh emaw, Leihlawn sei tawk, 100 ft. zeta a sei dawh anih ngawt loh chuan luh theih a ni lo. Kham chhawrdawh pathuamte inkar hi ram zau tak, Lo atan pawh neih thama zau hlir awmna a ni a. Kham chhawrdawh hmasa ber, chuahchhawng lam hi chu Tuichang lui bul lawkah a intan a, chuta tang chuan ram zau leh phar nuam tha tak, Lo fing, tin thum hmun vel zeta zau tur hi a awm a. Chumi chhak lam chu Kham chhawrdawh pahnihna a ni. Kham pahnihna atanga Kham Pathumna inkar pawh hi ram zau tha tak, lo atana neih tham bawka ram pharh hlai a ni. Kham pathumna chung atanga hian Khawnglung khua chu a intan a, Kham zawng zawng hi a sang em em hlawm vek a, 100 ft. aia sang te a ni hawlh hlawm mai. Khamchung, khua atana an hman pawh hi Tin 60 vel zeta zau ram a la awm tho a ni. A ram hi a tha a, ngaw a thain, thing lian tak tak, ‘Chhura rual’ tih mai tur hi a la tam a ni. Ramsa a tam a, Sanctuary huamchhung hi 35 Sq. Km. zeta zau a ni. Sanctuary chhungah hian Ramsial, Sele, Sakei, Sazuk te pawh a la awmin an sawi a, Zawng leh Ngau phei chu 40 rual rual hi an tla sup sup mai a, Khamah, hruia uaithlak peih chuan hengte hi awlsam taka hmuh mai theih ani  hlawm.
 
Thanghniangi te in kawmthang

Khawnglung run hi Lungphun pakhata an ziah dan chuan 1859 kum a thilthleng nia ziah a ni a, Vuttaian Thlanrawn Pawi ho puna, Lalthuama khua hi a run nia sawi a ni. He lungphun hnung lamah hian “HRIATRENGNA - CHALKUNGA LEH THANGHNIANGI NULA LEH TLANGVAL IN HMANGAIH TAK ANNI. KHAWNGLUNG RUNAH THANGHNIANGI HI SALAN HRUAI VE A NI. CHALAN CHHANCHHUAH TUMIN NASA TAKIN A BEI A MAHSE THANGI TIAU LUIAH A TLA PALH TA A NI – Y.M.A” tih  ziah a ni.
Khawnglung hmunah ngei chaw ei chu tui duh tak a ni

Khawnglung run anih lai hian in 300 zetah an inchhal a, a runtute hi Arleisang atanga Phulrua tlawn thum zet hawlhzawm atanga Leihlawn siam, a khuaa miten Fehkawng atana an hman thin, tlai tin, Feh haw hnuhnung ber ruala an pheh ziah chu hemi tlai kher hian an pheh theihnghilh atanga leh Lungdaia Duty-te mutthluk lai changa Run niin an sawi. An run dawn lai vel hian Khawnglung khua hian Damlo mempui ngai, nazet mai an nei a, a khuaa nula leh tlangval te hi an mengrim deuh va, ral veng an inthlahdah deuh a ni ang. An run zan pawh hian Zawlbuka riak tlangval ho chu an mutui hle a, thawm engmah hre lovin, zing vartianah a runtute hian a tho hmasa apiang an kap thal hmak hmak mai a ni.
Lungdai (Gate awmna hmun)

Khawnglung run thawnthu tingaihnawmtute zinga pakhat chu Chala leh Thangi inhmangaihna thawnthuin a zui hi a ni a. An run zan hian  Chala hi Damlo menpuiin a tlaivar a, chuvangin a thi ve lo. Thangi erawh chu a runtute hian Salah an hruai a, a nu leh pate erawh an hruai tel ve lo. Thangi hi Mualkil Upa fanu a ni a, Zawlbuk chhak lawk, Lal in bulah an khawsa nghe nghe a, Chala erawh hi chu Hmeithai fa a niin, Feh kawng, Tuikhur bulah an khawsa thung. Ngaizawng ru viau mahse, Thangi te hi mi tha fa annih vangin, Hnamchawm tlangval, Chala tan hian han cho en chi a ni lo. Mahse, Thangi zawk hian Chala Sava, Bawngpa a perkthlak,  a kawrawm chhunga a dah tlat a, Chala hnena laktir tuma a awm a pho ngat ngam atang khan an inkarah hmangaihna tuipui chu a lo so liam ta a ni ! Mak tak mai chu, Khawnglung run zan khan Chala khan Hmeichhe naupang pakhat chu a chhanchhuak hlauh mai a. Khatia kum 5 zet Thangi zawnga tuna Burma ram lama an thangbo hnua Thangi a han ruk chhuah hnuaa Tiau luia Thangi tlak tak hnu khan, a beidawng rawn haw kha hun engemaw chen an leng leh renrawn a. Chutah a chhanchhuah nu kha a lo nula ve tawh a, hmeltha tak mai a ni lehnghal a, Chala nen hian an innei ta nghe nghe a. Fanua maltluan chawiin, an thlahte pawh Thiltlang leh Bungtlang ‘S’ velah hian an la cheng hlawm nghe nghe niin an sawi. Helai thawnthu hi chu Lehkhabu dangah chhiar tur tam tak a awm a, sawi zui tawh lo mai ang.

Khawnglung run a nih hnu hian a khua hi engemaw chen ruahsan a ni a, chumi hnuah a khaw hmunhlui atanga 1 km. velah khaw thar an din leh a, 1967 karkhawm khan Bungtlang’S’-ah karkhawm an ni ta vek a. 1976 vel bawr khan Khawnglung ram hi Lovah an nei hlawm a, chutah chuan “Bungtlang lama Buh thiar a buaithlak” tiin Khawnglung hmunah in 30 vel bawr chuan khua an din leh a, ram thang zelah, awm rei hleithei lovin, 1983 khan he Khawnglung khua hi an chhuahsan ta vek nge nghe a ni. Chuta tang chuan Sanctuary hmun atan hian 1990 bawr atang khan Environment & Forest Department chuan a cheibawl tan ta a ni.
-    K.T. Pakhuangte
15072004

2 comments:

  1. Chalkunga leh Thanghniangi te hi Khawnglung run hun lai beh chhana hmangaihna thawnthu phuah chawp a ni an tia.A thawnthu kan hmuh ho pawh a inang lo nual bawk a.A taka awmve ngei an ni em tih hi a chiang lo riau mai.Helaia kan hmuhah hi chuan lungphunah meuh ziah lan(lungphun hnunglamah)a nia,a hnu a Chala'n nupui a neih tak nena an thlah kal zelte pawh la awm anga ziah a ni bawk a.A takah an lo awmve ngei em tih hi hriat chian a chakawm khawp mai.Engpawhnise,hmangaihna thawnthu ngaihnawm leh lungkuai tak,chhim leh hmar indo hunlai min hriat chiantirtu chu a tling zo chiang e.Khawnglung hmun hlui chu tlawhve ngei tur a ni.A lunglenthlak raih mai.

    ReplyDelete

Thank you for your precious comment