Search This Blog
November 16, 2020
November 15, 2020
November 6, 2020
Film Review: TAWLHLOH PUAN THLIRNA
Kha kumpuan Drama, Champhai Kh^wmpuia chan tura buatsaih a nihlai leh a hnu lama hmun hrang hranga entir a nih zawh hnu, Doordarshan Kendra, Aizawl in a “Film” an lei sak a, Y.M.A Day d^wn apianga kh>l lova an lo chhuah fo t^k hnu hian, a ziaktupa, Tv. C. Lal>ngkima hian a ngaihtuahna nasa f>in a s>ng a. Zan mu thei lova pawnpui hmul \il uai khawpa leng bat bat ch^ng a nei fo r>ng a ni. A \awngkam mawi tak tak: ‘chil tem nuih’(T>ber-in a U a nuihsawhna) te, ‘Ban sawm nei hmaah i la bungbu tlut tlut ang ti nia’(Zovan Bill-a a Vai pathian be ve tur a s^wtna) te, ‘Tumbu ei aw oh chungin “Mama Nu” I han ti ang a’ (Zovan Bill-a a zilhna) te, ‘Ngh^wngkawl d
ng \awngkam ril tak tak chher tur hian lehkhabu engemaw zah a chhiar nawn a, a zir zui bawk. Tin, thuch^ngkim pakhat lek chher t
Bill-a chauh hian hnamdang nula a \hen bik lo. Hnamdang an nih av^ng hi al^wm, Mizo tlangv^l Liana’n, K^wl nula Ma Hla Kya (Myamyo Sanapui- Capt. C. Kh
K^phleia ( 1910 – 1940, Fam) kh^n “Khawv>l hi englai pawhin siam\hat a ngai reng a…. mifingte thu leh mi \ha leh taimate thiltih hian a vawng \ha hr^m hr^m a ni. Kan dam rei leh rei lohte hi kum te thla te hian a hril lo va, kan thu leh kan thiltih-in a hril ber z^wk a ni” a lo ti tawh a. Kan thu leh kan thiltihte hian ram leh hnam Humhalh turin k> kan chhep ngam d^wn em ? tih chu mahni \heuh chh^n at^n nise…..
“Mi \henkhat, mahni hmasial deuhten kan ram tia kan sawi, he kan Zoram hi \hendarh an tum pawha ral raiha do ngam turin Lalnu Ropuiliani hmingin Thingserh kan s^t ngam d^wn >m ?” tih pawh mahni \heuh chh^n tur ni mawlh rawh se.
“Kan hnam hi pawlh dala a awm ai chuan kei hian tuar mah ila pawi ka ti lo. Kan hnam din chhuah n^n leh chimrala kan awm loh n^n ka V^nglai hun hi kan ram t^n ka hl^n a. Hnung lam hawi lova, hmalam pana kal z>l turin TAWLHLOH PUAN min b^n ta si a……………….….” ( TAWLHLOH PUAN – C. Lalengkima, Last Scene)
- K.T Pakhuangte
18082004
HMASAWNNA TURA SORKAR SCHEME TE CHHUNFIN
Entirna pakhat chauh han tarlang ila : Khaw pakhat (a hming chua sawi lo mai ila) Integrated Watershed Development Programme (Hariyali) project kan Evaluate-naah chuan chu khua chu IWDP (Hariyali) Project in a khuh a, National Watershed Development Project in Rainfed Area (NWDPRA) pawhin a khuh bawk a. PIA (IWDP) hnenah rawtna ka thlen a, min chhannaah chuan “Hmanah, PIA (NWDPRA) hnenah ka leng a, ‘Hawh u, hma in la ve tho si a, he khua atana in Pawisa neih zat min hrilh ula, keini pawhin kan hrilh ve ang cheu a; tichuan kan hmalakna turah hian I tang ho ang u’ kan va ti a. An duh miah lo”zu ti thlawt a !
He khuain a mamawh chu, a pakhatnaah chuan MIPUI EI LEH BAR ZAWNNA TUR a ni a, chutah chuan, Huan nghet siam turin Leileh theihna hmun chu Accelerated Irrigation Benefit Programme (Minor Irrigation Deptt. enkawl) in hma la se, Agriulture Deptt. nen lut rual se, Bial tlang siam leh siam rem ngai siam rem nise, Thlai chi te pein, a thlawhna turin National Rural Employment Guarantee Scheme (RD Deptt. enkawl) hman ni bawk se. Leilet neituten hun awl an neih chuan National Bomboo Mission leh a kaihhnawih (Forest Deptt, enkawl) in NGAW SIAM tir se. TLANG RAM LO NEITUTE chu Huan nghet an neih ngeina turin NREGS hnuaiah Lo vah tir nise, Terrace siam pawh an thei nghal a. Thlaichi hi Horticulture Mission (Horticulture Deptt. enkawl) leh Agriculture Deptt. ten pe se, a thlawhna tur lah NREGS hnuaiah a tih theih bawk si. A dawtah chuan TUI a ni a, chu chu PHE lamin Rajiv Gandhi National Drinking Water Mission (PHE Dept. enkawl) hnuaiah pek theih a ni a, a zavaia senso an theih loh pawhin IWDP, NWDPRA leh NREGS hnuaiah thawh ho theih a ni. A dawt lehah chuan, THIANGHLIMNA a ni a, Total Sanitation Campaign (PHE Deptt. enkawh tho) hmangin a thawh theih a. A dawt lehah chuan chu khuain a mamawh em em, ZIRNA a ni a, Sharva Shiksa Abhyan & RMSA (Education Deptt. enkawl) hnuaiah tih theih vek a ni. INBIAK PAWHNA tha zawk pawh Universal Service Obligation fund (Telecom Deptt. enkawl) hnuaiah pek theih a ni a, ENG nise Rajiv Gandhi Grameen Vidyutikaran Yojana (P & E Deptt. enkawl) hnuaiah pek tur a ni a. KAWNGPUI nise, Pradhan Mantri Gram Sadak Yojana (PWD enkawl) hnuaiah pek mai tur a ni. IN leh lo neilote tana tanpuina tur pawh Indira Awaas Yojana (R.D Deptt. enkawl) hnuaiah a awm fo.
Hei mai bakah DONER Ministry leh NEC atangin khuain a mamawh tur HMASAWNNA RUH REL a siam theih teuh bawk a. Ministry of Panchayati Raj leh Ministry of Minorities tanpuina dawng pha District te tan phei chuan Theih Loh Engmah A Awm Meuh Lo. Ka sawi bak scheme chi hrang hrang hi Central sorkar hnuai atanga kan Pawisa dawn hman tangkai theihna a ni mai a, State sorkarin a tum ve tur (25% or 10% a thenah phei chuan a ngai lo) hi tha taka a pek theih phawt chuan harsatna a awmin a lang lo. Khuain hmasawnna tura a mamawh chu sorkar atang chuan kan nei vekin niin a lang; mahse, Department te an tangho thei lo!
New Land Use Policy tha tak, Mirethei Te Khaichhuaktu tur kan nei dawn hlauh nghal a, mithiam ten an ngaihtuahna an seng a, tha zawk leh felfai zawkin an rawn ti ngei turah ngai ta ila. Kan mithiam te hian Department te hmalakna khaikhawm thei tura thawhho dan tur ruangam tha tak an siam thiam hle a ngai dawn a ni. Chutiang anih loh chuan kan pher leh veng vung mai ang chu!
_____________
Ktpkt10042009
KAN PU TAK KHA AW…….
#Radiotalk1 VILLAGE COUNCIL DIN DAN LEH NIHPHUNG
Tun tuma kan Programme atana chuan Mizoram-a Village Council din dan leh nihphung a ni dawn a. Kan hriat theuh angin Mizoram a Autonomous District Council 3 area tih lovah tunhnai lawk khan Village Council kan inthlang zo chiah a. Executive body pawh rem fel mek a niin, sorkarin approval a pe chho mawlh mawlh a. Hemi chungchanga hian Central sorkar, Ministry of Panchayati Raj in Local body te training-na atana a rawn pawm leh fund te pawh a rawn pek, State Institute of Rural Development & Panchayati Raj, Mizoram, Durtlang Leitan hmuna awm mek chu kan han tlawh a. Vanneihthlak takin Director zahawm tak, Pu Lalhmunsanga Hnamte an kan sawi lawk tawh angin remchang min lo siam sak a. An Senior Core Faculty zing a mi, Pu Khuangthansanga Pakhuangte nen inkawmna hun tha tak kan nei thei dawn niin kan hria a, kan lawm tak zet a ni.
Q : Pu K.T chibai le. Hei i lo hriat tawh angin V/C kan han thlang
thar leh ta chu a nia, hemi chungchangah hian han kawm che kan chak deuhva, I
rem thei angem aw ?
A1 : Chibai le, Remchang tehreng mai a. Englam pang nge kan sawi ang aw ?
Q : Ka han zawh duh che chu Mizorama Village Council kan neih tan dan
leh eng dan hmangin nge kan neih tih hi min han hrilh hmasa la tiraw ?
A2 : Mizoram hi Lal awpna
hnuaiah kum 300 dawn lai kan awm nia hriat a ni a. Khawchhungah Lal leh Upa te
thurel chu Rorelna tawp a ni a, a chung lamah zualkona a awm lo. Kum 1895 a
British sorkarin min rawn awp achinah Lal thuneihna chu tlem tlema tihdanglam
hret hret a ni a. Kum 1947 a India a lo
Independence khan Assam rama tlang mite awp dan tur duang turin Pu Gopinath
Bordoloi kaihhruaina hnuaia Constitution of India duangtu te chuan Sub
Committee din a ni a, chumi rawtna ang chuan India Danpui a Sixth schedule hnuaiah
Lushai Hill District (a hnuah Mizo District) Autonomous District Council leh
Pawi-Lakher Regional Council te hi 1952 khan pek an ni a, hemi hnu lawk hian
Assam sorkar chuan “Lushai Hill Chief’s
Rights Acquisition Act, 1953” hmangin Mizoram rama Lal lalna chu 1954
khan a ti tawp ta a ni. Lal lalna a atawp dawn tak hian The Lushai Hills
District (Constitution of Village Council) Act chu Constitution of India,
paragraph 3, Sub.-para (1), Clauses (e) & (f)-in District Council te
thuneihna hmangin Village Council a din a. Ni 29. 11. 1953 khan Governor of
Assam pawmpuina (assent) lâk a ni a. Tichuan, Assam Sorkâra Tribal Areas
Department-in Notification No. TAD/R/61/52 dated 1st Dec., 1953
hmangin chu Dân chu a chhuah (published) ta a, chu chu Assam Gazette dated 9th
Dec., 1953-ah chhuah a ni. Tichuan, Mizoram-a kan Village Council neih te
chu Sixth Schedule hnuaia District Council leh Regional Council thuneihna
hmanga 1953 atanga din anih tak ber chu.
Q : A lova rei tawh si ve.
Anih leh, District Council kan neih tawh loh hnu hian Village Council te chu a
la ding ta reng si a. Enge a chhan ni ang ?
A3 : Kum 1972-a Mizo District
Council tihtâwp a lo nih khân The
Dissolution of Mizo District Council (Miscellaneous Provisions) Order, 1972
hmangin District Council Dân siam eng emaw zât chu Union Territory sorkâra hman
zui tûra tih (adapted) a ni a, chûng zîngah chuan he Village Council Dân
hi a tel ve a. Thu thenkhat thlâk tûl - 'District Council’ tih leh
‘Executive Committee’ tih aiah 'Administrator’ tih zâwk tûr tih angte chu siam
rem a ni. Kum 1987-ah State puitlinga Mizoram hlân kai a lo nih khân, The State of Mizoram Adaptations of LAWS
Order (No. 2) of 1987 chuan State Sorkâr hnuaia hman zawm tûrin a lo
‘adapt’ leh ta zêl a. Tichuan, kum 1953 daih tawha District Council Dân siam
chu vawiin thleng hian kan la hmang ta zêl a, a tûl ang zêlin Dân Amendment
pawh sorkâr-in a siam ta zêl a ni.
Q : Chuti chu, khawtinah V/C
Member inzat theuh kan ni tihna nge ?
A4 : Ni
lov, tuna kan Village Council Dan kan hman mek hi kum 2014 kha Amendment
hnuhnung ber kan neih chu a ni rih mai a. Hemi ang hian han sawi dawn ila : Member
zât neih theih zat turah hian
(i)
In 200 khumlo khaw tan member 3 = Mipa 2 leh Hmeichhe 1
(ii) In 201 - 500 chin tan
member 5 = Mipa 4 leh hmeichhe 1
(iii) In 501 - 1000 chin
tan member 7 = Mipa 5 leh Hmeichhe 2
(iv) In 1000 chunglam tân
Member 9 = Mipa 6 leh Hmeichhe 3
Q : Anih leh hei inthlang ram
kan ni a, Ruling leh Opposition tih hi a ri fo mai a. V/C ah hian chutiang chu
a awm ve thin reng em ?
A5 : Awm tih leh awmlo tiin kan
inchhang thei ang chu. Awm ti zawngin han sawi ta ila, Member thlan chhuah te
hi Party affiliation nei atanga chuh an ni fova. A tling party tam ber chu VCP
nihna dinhmun hi an chang a, VCP ber State a Ruling party an nih chuan Ruling
VC an inti deuhva, VCP anih loh chuan Opposition VC an inti deuhva. A dan lamah
thung chuan Section 7 ah hian Executive body chungchang a sawi a. Chutah chuan,
President, Vice President, Secretary leh Treasurer kha Executive body an ni mai
a. Member 3 awmna chinah chuan an zavai hian Executive body ah chanvo an chelh
kim vek a ngai hrim hrim a. Sawi dan thenkhat ah chuan Opposition an awm lo ti
pawhin a sawi theih bawk ang chu.
Q : Anih leh V/C term hi kum
engzat nge ? Member zingah term laklawha bang awm ta se engtia tih tur nge ?
A6 : A tir lam hun engemaw ti
chhung kha chu kum 3 term a ni thin a, tunah hian kum 5 term a ni. Term
laklawhah engemaw vangin V/C member bang a awm chuan Section 6 angin midang
thlan leh tur a ni a, State Election Commission in inthlanna a buatsaih ang.
Q : Anih leh VC member atana
thlan tawh ban theihna dan a awm em ?
A7 : Awm tehreng mai. Mahni kut
ziak ngeia banna a ziah chuan a duh anga ban theih a ni a; tin, Executive body
hi hna zo lo leh hlemhle an nih chuan sorkarin enfiahin, a loo dik chuan ban
theih an ni a. Member zinga a zawna vawi 3 Meeting a kal lo lui an awm chuan
mahni inban an ni bawk a ni.
Q : A tawp Berna atan, han
sawi belh duh I neih te min han hrilh la a tha ang a ?
A8 : Ka lawm e. Village Council
hi mipui te rorelna (Democracy) rama Tualchhung rorelna (Local Government)
lungphum pawimawh tak a ni a. Democracy
darthlalang an ni a; chuvangin, Village Council hi Ram inrelbawlna pawimawh leh
hlu tak mai a nih avang hian Village Council te hian Ram leh hnam zahawmna tung
ding turin dikna leh rinawmna nena hna an thawh a pawimawh em em a ni.
A tirah
Village Council te hi Lal aiawhtu, Lal thlaktu atana tualchhung rorel khawl
atan liau liauva din a ni a, tualchhunga Dan leh Thupek engemaw chen kengkawh
tura tih a ni. Tualchhung hmasawnna (Development) lam khawih tura din a ni lem
lo. Amaherawh chu, V.C Dan siamthat 2014
ah erawh chi chuan hmasawnna khawih tura tihna a lo lang ta a. Section “8A”-ah hian an tih tur
kimchang taka tarlan a lo ni ta a. Chubakah section 3-naah hian Hmeichhe tana Seat hauhsakna pawh tarlan a lo
ni ta a, India Danpui-a 73rd Constitutional Amendment (Panchayati
Raij) zulzui deuhva thuneihna pek an lo ni ta a ni. Sorkarin an thuneihna ching
pawh a tilian chho zel a. Mawhphurhna pawh a pe lian chho tulh tulh a. An
pawimawhna hi an hriat a, thahnem ngai taka khawtlang tan an tha leh zung, an
theihna te an hman tangkai zel hi a pawimawh tak zet a ni.
Ka
lawm e.
VILLAGE EMPLOYMENT COUNCIL
A tum : Sorkar laipui chuan India rama thingtl^ng miretheih te khaichhuahna at^n an duh phawt chuan chhungtin hnenah sorkar kumkhat chhungin Ni Za aia tl>m lo inhlawhna siam sak a tum a. Lo neih lama thar chhuah tipung tur leh khuarel thil tichereu lova hmas^wnna hna thawk turin inhlawhna siam sak hi a tum bulpui ber chu a ni. He ruahmanna hi mirethei te chanvo (Right) anih zia leh tumahin an namn<l sak theih lohna turin India rama Rorelna s^ng ber, Parliament chuan August 23, 2005 kh^n “Dan” ni turin a lo remti ta a, he D^n hi Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Act, 2005 tih a ni. He Dan behchhan hian State sorkar te chu Scheme siam turin a ti a. Tin, he dan behchhan hian Rules engemaw z^t b^kah Operational Guideline a siam \hin a, a siam hnuhnun ber chu kum 2013 kha a ni a, chumi hnuah Master Circular kumtin a ti chhuak a. H>ng te hi he d^n hmanga hnathawh tiawlsamtu (a \henah chuan ti harsatu !) a ni. Hemi behchhan hian Mizoram sorkar pawhin Dan 8 zet a zam tawh bawk. Tunhnaia zirchianna neihah Mizoram thingtl^nga ch>ng 67.1% zetin an damkhawchhuah n^n MGNREGS hi an mammawh niin an insawi a, a scheme hi tih tawp ni ta thut se, chhungkua 62.30% chuan che buai hle turah an inngai a. Chhungkua 60% chuan he scheme hi innghah n^n an hmang tawp mai a ni.
MGNREGA Section 13-17 hi
District, Block leh Village Panchayat te tih tur leh mawhphurhna tarlanna bik a
ni a. Mizoram hi Constitution-ah Non Part-9 kan nih av^ngin a hranpain a thawktu
tur duan a \ul a. Kum 2009 kh^n ‘Mizoram
Rural Employment Guarantee Schemes, 2009’ a siam a, 2014 kh^n a siam\hat leh a ni. Chuta tarlan anih d^n ang chuan
khawtinah Village Employment Council
(VEC) awm turin leh Block level-ah Block
Employment Council (BEC) leh District level-ah District Employment Council (DEC) awm turin a Scheme Para 7-ah hian
tarlan a ni.
District Employment
Council hi DRDA Governing Body
sorkarin a din sa kha rin mai tur a ti a, Block Employment Council pawh hi Block Development Committee dingsa kha
rin ve nghal tur a ni. Chutih laiin Village Employment Council hi a hranpa a
din ngai anih avangin hemi chungchang hi han chhui zui ta hret ila. Hemi
chungchangah hian MREGS, 2009, 2014 bakah Notification date 20.8.2010;
25.10.2013 leh 3.9.2020 te kan en ang.
Thlang
theitu : Notification
hmasa lamah khan a thlang thei tur chinah hian Job Card neitu chhungkua a\anga
mi pakhat zel tih a ni \hin a. Tunah chuan VEC chu, khuaa ch>ng, E. Roll a
chuang tawh phawt kha an ni a, MGNREGS a Gram Sabha tia tarlan kha VEC anga
pawm tur a ni (para 7.A. iii)).
Executive
body : VEC chuan Executive body a nei ang a, heng
mite an ni ang - (a) Chairman – VCP
nilai apiang (b) Vice Chairman –
Mipui a\anga thlan chhuah tur a ni (c) Secretary
– VC Secretary nilai hman tur a ni (d) Treasurer
– VC Treasurer nilai hman tur a ni (e) Financial
Secretary – VEC a\anga thlan chhuah tur a ni. (f) Member – VC nilai zawng zawng kha an ni.(7.A(iv))
Thlan
theih te : Mipui a\anga
VEC Hruaitu (Executive body) thlan danah
hian tute hi nge thlan theih tih chiang taka tarlan nilo mahse, Para 7. B iii)
ah hian Vice Chairman, Assistant Secretary leh Financial Secretary te hi VEC ten an
thlang ang a tih avangin, an khaw VC Roll a chuang chin tu pawh thlan theih
tihna a ni a. Mi 3 zinga 1 tal hi hmeichhia erawh a nih a ngai. V/C Member
nilai, VCP emaw, Secretary emaw, Treasurer emaw ni lo hi O.B at^n hian a thlan
theih tho em tih zawhna hi thil awm thei a ni a. Member nise an nih av^ngin
thlan nawn kher a \ulna a awm l>min a lang lo.
Inthlan
hun : Mizoram Rural
Employment Guarantee (Amendment) Scheme, 2014 Para 7.b (v)-ah VEC term hi kumkhat
anih thu leh kum chhiarna at^n Financial Year hman tur anih thu tarlan a ni a.
Hemi awmzia chu kumtin March - April thlaah inthlanna neih tur niin a lang.
Kumin kum kal lai mekah pawh hian Dt. 3.9.2020 thu chhuak angin VC thar ten
charge an lak veleh Chairman, Secretary leh Treasurer post hi hruaitu hlui te
a\angin an la nghal ang a, midang erawh hi chu a ngai a te kha la rin mai tur a
nih hmel, chutiang an awm lo anih chuan inthlan \hat mai tur niawm tak a ni.
Hun laklawh-ah Executive body Member zinga bang an awm anih chuan Gram Sabha in
a bang ta aiawh tur chu a thlang \ha leh mai tur niawm tak a ni.
Inthlan
dan : Executive
body hi a ruat a ruat tur ni lovin, mipui thlan chhuah ngei tur a ni. Inthlan
dan tur chipchiar taka tarlanna a awm hran lova. Amaherawh chu tih d^n phung
awmsa kan nei a. Chu chu hetiang hi a ni.
(1)
Programme
Officer/District Programme Coordinator a\angin inthlanna buatsaih tur anih thu
hriattir lawk \hin a ni a.
(2)
Village
Council dinglai emaw, Village Employment Council dinglai emaw ten inthlanna hmun
leh hma vel an lo buaipui ang a, mipui an lo ko khawm ang.
(3)
P.O
in emaw a aiawha a mi tirhin emaw inthlanna hi a buatsaih ang a.
(4)
Chu
khuaa ch>ng, chu khuaa Vote nei te chauhvin vote an thl^k thei ang.
(5)
Voice
Vote emaw, Secret Ballot hmanga thlan emaw theih niin a lang a. Amaherawh chu,
Secret Ballot hmanga Vote hi thlak ngei theih nise a \ha z^wk.
(6)
Executive
body at^n VCP, Secretary leh Treasurer ni sa tih loh, Mi 3 (pa thum) thlan
chhuah tur a ni a. Kohhran upa inthlana inthlan mai emaw, post by post a thlan
emaw a tih theih ve ve anga, an zinga mi 1 (pakhat) tal hi hmeichhia a awm a
ngai a. Chuvangin, inthlannaah Vote hmu sang mi 3 (pa thum) zingah hmeichhia an
tel loh chuan Vote hmu sang mipa 2 (pahnih) lak hnuah hmeichhe zinga Vote hmu
tam ber kha tlinga puan mai tur a ni. Mi 3 (pa thum) thlan chhuah zinga
hmeichhia vek thlan an nih chuan a lawmawmah ngaih tur a ni.
Charge
inhlan : A danah
hian charge inhlan hun hi a tarlang lova. Mahse, tihdan phungah inthlanna
buatsaih anih a\anga ni 15 chh<ng ngeiin Charge inhlan thei se. Hruaitu
hluiten charge an hlan duh loh chuan Programme Officer in Dan hmangin a chhuh
lui thei.
Hruaitu
dinhmun : Chairman
hi pawl hruaitu ber niin, a hming pu tu tak pawh a ni, powers and functions te
chu D^n in a sawi, Gram Panchayat
thawh tur zawng zawng hi a ni a. Office dawr leh thildangah mawhphurtu a ni. Pawl
thurel kaihruaitu a ni a. Chairman awm lohvin Vice Chairman hian mawh a phur
ang.
Secretary hi pawl thurel
ziaktu, bawhzuitu leh record vawngtu tur a ni a. Operational Guideline, 2013 Chapter
10.2.1 ah hian Village level-a Record vawn tur hi thil chi hrang 7 zet a awm.
H>ng te hi VLAA in VEC Secretary puihna hmanga thawh vek tur a ni. Assistant
Secretary chuan Secretary chu a pui ang a, Secretary remchan loh emaw, awm loh
emaw chuan Asst. Secretary hian mawhphurhna a la ang.
Treasurer hi pawisa
kawltu tur a ni a. Mahatma Gandhi NREGS sum reng reng chu Treasurer in a kawl tur
a ni, hei hi MGNREGS chungchang kher lovah pawh, Mizoram V/C Act 1953 in a sawi
d^n pawh a ni. Material component emaw Wages sem chhuah bang emaw, Treasurer
kawl tur a ni. Fin. Secretary hi sum leh pai ziak fel tu tur, Treasurer n>na
inkawp tlat tur an ni a. Pawisa hmuhna leh hmanna r>ng r>ng kim leh fel taka
chhinchhiahtu tur a ni.
Mahatma Gandhi NREGS sum
leh pai te hi Social Audit Directorate, sorkarin 2012-a a dinin an Audit thin
d^wn a. Social Auditor te hi Controller of Accountant General (CAG) pawmpui an
ni. Chuv^ngin, Mahatma Gandhi NREGS sum hi fir taka vawn tur a ni a, Sorkarin
Financial Audit a tih huna buai lohna at^n fel taka vawn tur a ni a. Tihsual
chuan hremna na z^wk tawh theihna a ni a, A Dan section 25-ah hian cheng 1000/-
aia tl>m lo inchawi tir theihna a awm ngh^l. Tin, kan hriatreng tur chu VEC
Chairman hian Committee thu lo chuan sum kawl theihna emaw, ama duhthua hman
emaw theihna a nei lo. Tin, Chairman emaw, Secretary emaw kherin Mahatma Gandhi
NREGS sum hi a lak kher a \ulna a awm hran lova, Seal kengin, Office Bearers
zinga tu pawhin sum leh pai te chu Committee thu angin an la thei a ni.
Pawisa hmuhna leh hmanna
te hi Receipt mumal tak nena kawl tur a ni a, pawisa pawh Government Financial
Rule kalha hman theih a ni lo. Chuti lo chu dik leh fel taka hmang emaw intih
lai hian awlsam t>a inawh mai theihna a ni.
Power
and function : Mizoram
Rural Employment Schemes, 2014 Para 7 b(vii)-ah hian Village Employment Council
hian Mahatma Gandhi NREG Act, 2005 leh Operation Guideline ina ‘Panchayati Raj’
emaw ‘Local Government’ tih emaw a sawina apiang chu VEC tih anga ngaih tur
anih thu a sawi a. Chuv^ngin, VEC thuneihna hi a hranpaa tarlan \ul ni pawhin a
lang lova. Amaherawh chu, kan hriat kim loh takin Act leh Operational Guideline
bakah Mizoram-in Rules a sawi hrang hrang te a\angin hetiang hian lo khaikhawm
dawn ta ila :-
1.
Job
Card dilna lo dawn leh p>k tlak leh pek tlak loh lo thliar fel.
2.
Programme
Officer (P.O) hnena thlen hnuah an rawn p>k anga Job Card p>k chhuah.
3.
Kumtin
October thla chawhma lama Vantlang Rorel inkhawm (Gram Sabha) koh \hin leh
kumthar at^na an khaw t^n Permissible works a\anga an khaw mamawh tur thliar
fel a, Annual Action Plan (AAP) duan. Zaa 60 tal chu Agriculture related work a
ni tur a ni bawk.
4.
Gram
Sabha koh a, an AAP siam te mipui hrilhfiah a, an pawmpuina l^k.
5.
Vantlang
rorel inkhawm (Gram Sabha) thu chhuak anga P.O hnena AAP thehluh.
6.
Inhlawh
duh tur te hming lo ziah luh a, P.O hnena thlen.
7.
Dan
in a sawi ang a, ni khatah darkar 8 inhlawh tir ngei ngei emaw, thekka (Pek
khen) hmanga ni khata darkar 8 chhunga an thawh zawh ^wm t^wk tur siam sak.
8.
Inhlawh
duh dilna rawn thlentu te inhlawhna lo p>k leh Ni 15 chhung ngeia inhlawhna pek
theih anih loh chuan a rang thei ang bera Programme Officer hnena thlen.
9.
Inhlawhna
tur lo chhuak ngaihven a, a lo chhuah veleh AAP thehluh tawh sa anga mipui
inhlawh tir.
10.
An
khawchhunga Vigilance and Monitoring Committee (VMC) te nen mipui hnathawh chu
a \ha t^wk em tih en ho.
11.
VMC
ten Completion Certificate an pek hnuah Programme Officer hnena zawh tawh thu
thlen.
12.
Mipui
inhlawhna chu Bank kal tlanga lak tur anih av^ngin, hlawhfa ten an hlawh an l^k
dan enpui.(Note : Khaw thenkhatah,
mipui inhlawhna sum, Bank a\angin emaw VEC ten lo lak chhuah a, lo sem ve mai
ching an awm \hin a. Hei hi tih loh a \ha z^wk. Bank hnathawktute tih tur a ni
a, a thawktute tlawmngaih chhuaha lo puih chu \ha viau mahse, engemaw harsatna
tawh thut thilah mahni buai lohna tura buaina tawh theih thil a ni)
13.
Lehkhabu
leh thil danga ziah fel ngai ziah fel.
14.
Report
ngai leh \ul te hotu sang lama thlen.
15.
Complaint
lo dawnsawn leh a theih chin china lo chinfel sak, theih loh chuan District
Redressal Forum-ah thlen emaw mahni bialtu Ombudsmen hnenah emaw thlen.
16.
Social
Audit nei tura mipui te tihphur leh buaipui.
17.
Audit
hmachhawn tura inbuatsaih.
18.
Mipui
te hnena hmalakna leh hnathawh puanzar.
19.
Training
tura koh an nih anga kal \hin.
20.
V/C
leh NGO dang te nena thawk ho tl^ng a, khaw hmas^wnna tur ngaihtuah.
21.
Sorkarin
ti tura an tih apiang tih.
A chunga kan han tarlan
te hi a tl^ngpui chauh a ni a, chiang zawka hre duh t^n Mahatma Gandhi National
Rural Employment Guarantee Act, 2005 (with latest amendment) Section 2(g);
7(3)(a); 16; 17; 23(5); Schedule I & II te bakah, Operational Guideline,
2013 Chapter I; Para 2.1, 2.6,2.7; Chapter 3 – 10, 12.1 & 12.7; Chapter 13
– 17 & 18 te hi en theih a ni. Heng bakah hian Master Circular 2020 – 21 en
tel a \ha a. Hetah hian chiang takin an hnathawh tur leh tih dan tur tarlan a
ni a, hei b^kah Mizoram Rules & Schemes ho-ah hian tarlan a ni bawk a;
mahse, chung te chu a chunga en tura kan tih te behchhana siam deuh vek a ni.
Approval
: VEC at^na thlan
chhuah te reng reng chu Mizoram Scheme, 2009 Para 7.A(3) sawi angin District
Programme Coordinator in a pawmpuina (Approval) a pek a ngai. (2014 Amendment
ah erawh chuan hei hi a chuang tawh lo)
Dissolution
: Sorkarin an term a pawt sei anih loh chuan Hruaitu hlui te chu sorkar kum
a thar veleh an term a tawp tih hriat tur a ni a. Engemaw v^nga VEC hi function
thei lo a nih chuan Para 7 b (vi) angin Programme Officer ten VEC thuneihna zawng
zawng an chhuhsak vek ang.
Tlipna
: (1) Mizoram khaw
tam takah hian VC member hi 3 bawr an ni a. MGNREGS ah hian tih tur tam tak a
awm sia a, an indaih lo hle \hin. Hemi phuhru tur hian midang 3 thlan belh chu
thil \ha tak a ni. (2) Eirukna awm nia kan hriat fona chhan chu a hretu kan
tlem v^ng a ni fova. A hretu kan tam hian thil dik lo a tim \hin. (3) A enkawltu
kan tam chuan kan inch^wk zangkhai tl^ng thei ang. (4) Lu a tam chuan thluak
pawh a tam nge nge zel. (5) Department hrang hrangin an Scheme enkawltu at^n
Village level-ah Committee hrang hrang an din a, chutiang deuh chuan R.D Deptt.
pawhin an Scheme pakhat, MGNREGS enkawl turin VEC hi an din tih hi hriat tur a
ni a, VEC din ngai thei lo viau an lo awm anih chuan anmahni lamah inenfiah
ngai a awm tihna ni. VFDC te, WATSAN Committee etc te ngaimawh si lova, VEC han
ngaih mawh viau mai hi a mak viau mai.
(He thuziak hi a
ziaktu hriat dan a ni a, sorkar thu chhuak a ni lo)
---------------------------
VIGILANCE AND MONITORING COMMITTEE (VMC)
Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Scheme hlawhtling taka kalpui kawngah hian khawtina Vigilance and Monitoring Committee (VMC) din theuh hi thil tul leh pawimawh tak a ni a. MGNREG Act, 2005, Section 13-naah hian ‘Panchayat’ ten supervision leh Monitoring an tih tur anih thu a tarlang a. Section 15-naah Programme Officer mawhphurhna pawh tarlan a ni bawk a. Mizoram sorkar ina Ni za Inhlawhna chungchang a Rules leh instruction a tih chhuah tawhah 2014 a VMC Guideline a rawn tih chhuah ah hian Village level lang lovin, District leh State lam a lang thung.
MGNREGA Operational Guideline First Edition (2005)
para 10.7 ah VMC tih tur leh mawhphurhna tarlan a ni a, Second Edition (2006)
para 10.7-ah a ngai ang deuh chiahin a rawn dah a. Third Edition (2008) para
10.1.2 ah pawh rawn tarlang nawn lehin member hi 9 ni turin a rawn sawi a. An
hnathawh kawngah pawh DPC leh PO mawhphurhna anih thu a rawn tarlang a. Fourth Edition
(2013) para 13.6.4 ah rawn tarlang lehin, member hi 10 ni turin a rawn ti a, a
zah ve hi hmeichhia ni turin a rawn ti nghe nghe a ni.
Master Circular, 2020 – 21 ah hian
Chapter 10 a Social Audit huangchhungah VMC hi a rawn dah a. Para 10.1.12 ah
hian Concurrent Social Audit ti tu turin VMC hi hman tur anih thu a rawn tarlang
a. Para 10.4.3 ah hian VMC hi khaw tinah din turin a ti a, member pawh 5 ni
turin a rawn sawi thung a, hnam hrang hrang inpawlhsawp turin a rawn ti a, a
zahve hi hmeichhia ni turin a rawn ti bawk a ni. Vantlang Rorel inkhawm (Gram
Sabha) thlan/ruat tur a nih thu tarlan a ni.
•
VMC
member nih hi hna zahawm (Honour job) a ni a, khawtlangah pawh mi rinawm, tumah
ina thil diklo an tih tir theih loh tur mihring an ni tur a ni.
•
Tlawmngaih
chhuah tak meuh hna a ni a, mipui rilru sukthlek siam that tum mihring an ni
tur a ni.
•
Rilru
dik lo leh kawisawi mite telna tur a ni lo.
•
Politics
lama chungchuan tumna leh phuba lak tum te tel ve na tur a ni lo.
•
Programme Officer (P.O) in a din ang.
•
Khawtinah
VMC hi din theuh tur a ni.
•
V.C
khat huamchhungah VMC pakhat a awm thei a, Sub Village-ah pawh pakhat a ding
thei.
Inthlan dan :
•
P.O
in inthlan hun hriattirna siam lawkin, a mah emaw a staff te emaw kal chilhin an
inthlanpui thei.
•
Vantlang
Rorel inkhawm (Gram Sabha) in an thlang ang a, VC/VEC ten ruat loh tur a ni.
•
Inthlan
dan tur chu inthlanpuitu thu thu a ni a, kalkhawm te atanga inruat emaw, voice
vote hmang emaw Secret ballot hmanga thlan emaw a theih ve ve ang.
•
VMC
member-ah hian Village Employment Council (VEC) Executive member nilai tumah an
tel thei lo.
•
MGNREGS
a thawktu tumah an tel thei lo.
•
NGO
emaw, pawl engpawhin MGNREGS hnuaia hna a hmuh chuan, chu ta hruaitute chu
VMC-ah hian an tel thei lo.
Member zat tur:
•
Khawtinah
mi 5 thlan chhuah tur a ni.
•
Mi
5 atang hian Office Bearer turin inruat chhuah leh kher hi kan Dan lam hian
phut chiah lo mahse, kan lo tih thin tawh angin Chairman, Vice Chairman,
Secretary leh Asst. Secretary inruat chhuah ni thei se.
•
Kan
lo tih tawh thin angin, khaw lian deuhvah chuan hei aia tam pawh VMC member
neih theih tho a ni. Mahse, number inkawpkim lo ni thei se.
•
A
zahve tal chu MGNREGS a inhlawh thin an ni tur a ni a, Hmeichhia ruat/thlan tel
ngei tur a ni.
A hunchhung :
•
VMC
member te hi kumtin thlan that ziah tur a ni a. Kumtin tih hian Sorkar kum hman
tur a ni. (VEC thlan rual hian tih a rem viau)
•
Laklawh
thila VMC member pakhat emaw a then emaw, an vaia an bang emaw anih chuan an
aiawh a rang thei ang berin mipuiin an thlang tha tur a ni.
An tih tur :
•
Sanction
order reng reng P.O in VMC te a copy a pek ve zel hi a mawhphurhna a ni.
•
VMC
ten engemaw vanga a copy an dawng lo palh anih pawhin Concurrent Social Audit
an neih dawn chuan P.O hnenah dil chhuah tur a ni.
•
A
chunga kan sawi hi an khaw chhunga MGNREGS atanga hnathawh reng reng a huam (Wages
leh Material telin).
•
Sanction
leh Estimate nen, VEC te hnathawh chu a inmil em tih an en tur a ni.
•
A
hmuna kal chilha en ngei hi VMC te tih tur a ni.
•
Hnathawh
lai te, thawh zawh hnuah te an en thin ang.
•
A
dik lo lai a awm chuan VEC te hnenah hriattirin, an siamthat tir leh thin ang.
•
VEC
te hnathawh chu an zawh veleh VMC ten an endik ang a, a that chuan Completion
Report an pe ang a, a that loh chuan an siamthat tir leh ang.
•
V.C
te hian an siamtha duh tawh lo anih chuan VMC te hian Completion Report form-ah
a dik lohna lai leh siamthat tulna lai chiang takin an tarlang.
•
An
Report hi District Programme Coordinator (DPC) leh Programme Officer-ah thehluh
tur a ni.
•
Hnathawh
zawh (vawikhat sanction lo kal zawh) apiangin Report hi ziah thin tur a ni.
•
VMC
Report hi vawn that a, Vantlang inkhawm-a inchachhuah hun (Social Audit) neih
hunah sawi chhuah thin tur a ni.
•
Concurrent
Social Audit ti turin ruat theih an ni.
•
Social
Audit Unit lamin ‘Audit’ an neih huna lo puihbawm hi an mawhphurhna a ni.
VMC TE TIH LOH TUR :
•
V.C
te hnen atangin emaw midang hnen atangin emaw engmah hlawh a beisei tur a ni
lova, lawmman pawh a loh a luakchhuak khawp a beisei tur a ni lo.
•
Lawmman
hi Administrative Cost atangin emaw Wages Component atangin emaw P.O in
ruahmanna a siam sak thei.
•
Nitina
a thawh chhuah ve kher a tul lo.
•
VEC
te ang maiin mipui hnathawh a vilpui ve kher a tul lo.
•
V.C
te nena inkarah harsatna a thlen palhin huai takin thudik a tan mai tur a ni a,
buaina siam zawngin a khawsa tur a ni lo.
•
Harsatna
an tawhin Programme Officer in an harsatna a chinfel sak thei a ni tih a
hrereng tur a ni.
A DANG :
•
VMC
leh VEC te inkara harsatna leh buaina a awm chuan P.O kalin emaw a aiawh emaw
kalin a ching fel tur a ni a. Khaw thenkhatah VMC leh VEC inhal rengna a awm
chuan VMC hi din lo pawha transparent taka thil kalpui theih a nih tho chuan
P.O in aiawh siamin VMC angin an function thei thova, P.O thuneihna a ni e.
(He thu ziak hi a sorkar thu chhuak
a ni lova, sorkar thu chhuak awm tawh hmanga ziah erawh chu a ni thung. Thil
chiang lo leh fiah lo a awm chuan anmahni bialtu P.O hnenah zawh fiah tur a ni
e)